Informacja dla pacjenta kwalifikowanego do alotransplantacji
Stwierdzono u Pani /Pana chorobę, którą można leczyć przy pomocy transplantacji komórek krwiotwórczych uzyskanych z krwi lub szpiku. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej został Pan/i zakwalifikowana do wykonania transplantacji komórek krwiotwórczych.
Przed przyjęciem do Oddziału Transplantacji Szpiku konieczne jest wykonanie konsultacji stomatologicznej (dr Agnieszka Kapała, Inst. Stomatologii ul. Miodowa 18, telefon 607567243) ze zdjęciem pantomograficznym zębów, laryngologicznej (ze zdjęciem zatok) oraz w przypadku kobiet – ginekologicznej w celu wykluczenia potencjalnych ognisk infekcji. Prosimy o pisemny wynik konsultacji.
Po kwalifikacji zostaną Państwo w wyznaczonym terminie przyjęci na oddział transplantacyjny. Od strony lekarskiej, transplantacje komórek krwiotwórczych koordynuje dr med. Agnieszka Tomaszewska (Tel. [22] 5991481). W sprawach przeszczepu można też kontaktować się z koordynatorem transplantacji, mgr Patrycją Rusicką (kontakt przez sekretariat). Najpierw wykonuje się kontrolne badania do których rutynowo należą: analiza krwi i moczu, EKG, kontrola aktualnego stanu choroby (np. biopsja szpiku), badanie rentgenowskie klatki piersiowej, badania wirusologiczne (w kierunku zapalenie wątroby typu A, B, C, HIV i wirusa cytomegalii), następnie zakładany jest cewnik żylny do żyły centralnej, co odbywa się z miejscowym znieczuleniem lub w razie potrzeby w pełnej narkozie. Leczenie związane z przeszczepem prowadzone będzie w specjalnie przygotowanych separatkach z łazienką, filtrowanym powietrzem i systemem zapobiegania zakażeniom zewnętrznym. W separatkach przebywa jednorazowo 2 pacjentów. Jest to połączone z ograniczeniem kontaktów z osobami bliskimi i odwiedzającymi. Dla wyrównania tej niedogodności, zapewniamy stały kontakt telefoniczny, obustronny kontakt przez kamery TV i monitory.
Ciąża jest przeciwwskazaniem do leczenia kondycjonującego, ponieważ ma ono szkodliwy wpływ na nienarodzone dziecko. Przeciwwskazane w tym wypadku jest w ogóle leczenie z zastosowaniem transplantacji szpiku. Przed transplantacją u kobiet w wieku rozrodczym będą przeprowadzone testy wykrywające ciążę.
Kondycjonowanie
Następnie można rozpocząć tzw. kondycjonowanie. Transplantacja najczęściej jest poprzedzana bardzo intensywną chemioterapią (np. busulfanem, cyklofosfamidem) lub/i radioterapią na całe ciało (tzw. kondycjonowanie) celem umożliwienia wszczepienia komórek oraz zniszczenia komórek nowotworowych. Leki będą podawane w taki sposób, aby zniszczyć obecne w organizmie komórki złośliwe odpowiedzialne za obecną chorobę, ale będą jednocześnie niszczyły wszystkie pozostałe, prawidłowe komórki szpiku kostnego, co spowoduje znikanie z krwi obwodowej prawidłowych krwinek czerwonych, krwinek białych oraz płytek krwi i w rezultacie prowadzić będzie do ryzyka wystąpienia groźnych dla życia infekcji i/lub krwawień. Ryzyko takie będzie się utrzymywało do momentu, aż przeszczepiony szpik podejmie swoją normalną funkcję. Istnieje ryzyko, że przeszczepiony szpik nie będzie funkcjonował prawidłowo.
Możliwe są też inne powikłania dotyczące przewodu pokarmowego, wątroby, nerek i płuc. Duże nasilenie działań niepożądanych może zagrażać życiu i powodować bardzo ciężki przebieg zabiegu.
Transplantacja
Zostaną Państwu przeszczepione komórki krwiotwórcze, których źródłem będzie pobrany operacyjnie szpik lub w razie zastosowania metody zwanej „mobilizacją” krew obwodowa dawcy (najczęściej). Komórki zostaną Państwu przeszczepione w dniu tzw. 0 po kondycjonowaniu. Zabieg przeszczepiania trwa ok. 30 min ( komórki z krwi). Materiał przeszczepowy podawany jest dożylnie prze wspomniany cewnik żylny. Dawca komórek jest wyłoniony spośród Państwa krewnych (dawca rodzinny) lub też jest to osoba obca (dawca niespokrewniony).
Faza potransplantacyjna
Po transplantacji konieczne jest dalsze leczenie celem zmniejszenia ryzyka odrzucenia przeszczepu oraz powikłań o charakterze przeszczep-przeciw-gospodarzowi (GvHD). W tym celu stosuje się leczenie immunosupresyjne: najczęściej cyklosporynę A rozpoczynając od dnia -1 do dnia co najmniej +100 oraz albo metotreksat w dniach +1, +3, +6 albo mykofenolan mofety lu (od dnia +1 przez 1-3 miesięcy). Leki te należą do rutynowej profilaktyki po transplantacji. W indywidualnych sytuacjach leczenie immunosupresyjne może się różnić od powyższego. W przypadku przeszczepu od dawcy niespokrewnionego dodatkowo podaje się surowicę antytymocytarna (ATG) przed transplantacją komórek krwiotwórczych.
Powikłania po transplantacji
Kondycjonowanie pozwala na wyeliminowanie lub na zredukowanie liczby komórek macierzystych, aż do przejęcia tego zadania przez nowe komórki macierzyste dawcy. Działanie to wpływa ujemnie na krzepnięcie krwi spowodowane zmniejszoną liczbą płytek krwi (trombocytów, niebezpieczeństwo występowania krwawień) jak również na transport tlenu spowodowany zmniejszoną liczbą krwinek czerwonych (erytrocytów). Te dwa rodzaje komórek krwi mogą być czasowo zastąpione poprzez transfuzje odpowiednich składników krwi, tak że rzadko dochodzi do związanych z tym powikłaniami. Redukcja liczby krwinek białych (leukocytów) prowadzi ma duży wpływ na układ odpornościowy. Skutkiem mogą być ciężkie infekcje, w tym - zagrażające życiu i wymagające leczenia. Liczba leukocytów powraca do normy po około 3-4 tygodniach jednak do całkowitego odnowienia się układu odpornościowego dochodzi po dłuższym okresie (przynajmniej po 1 rok). Dalszy spadek odporności może być związany z koniecznością zapobiegania i leczenia choroby przeszczep-przeciw-gospodarzowi (GvHD).
Choroba przeszczep-przeciw-gospodarzowi (GvHD)
Najczęściej występującym działaniem niepożądanym po przeszczepieniu jest występowanie choroby przeszczep-przeciw-gospodarzowi (GvHD). To choroba, w której białe krwinki dawcy atakują określone tkanki biorcy. Postępowaniem zapobiegającym występowaniu (GvHD) jest podawanie pacjentom surowicy antytymocytarnej przed transplantacją (patrz wyżej) jak również immunosupresyjna terapia składająca się z: cyklosporyny A, metotreksatu, mykofenolanu mofetylu i in. Możliwe efekty niepożądane cyklosporyny A to uszkodzenie nerek, wzrost stężenia parametrów wątrobowych, przemęczenie, bóle głowy problemy żołądkowo-jelitowe, pieczenie dłoni i stóp, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, zmiany skórne i zmiany niektórych parametrów krwi. Zmiany skórne oraz zaburzenia neurologiczne mogą być też związane z metotreksatem.
GvHD może objawiać się jako zmiany skórne, biegunka, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej jak również zapalenie wątroby.
W ciągu pierwszych 2 lat po transplantacji mogą rozwinąć się infekcje wirusowe zlokalizowane pierwotnie w płucach (wirusowe zapalenie płuc), które mogą przebiegać w różny sposób, od postaci łagodnych do niebezpiecznych dla życia. W tym czasie istnieje ponadto zwiększone ryzyko wystąpienia półpaśca, co wymaga stosowania odrębnego leczenia przez 7-10 dni.
Po leczeniu wysokimi dawkami cytostatyków oraz napromieniowaniem całego ciała (TBI) istnieje duże ryzyko wystąpienia zaburzeń płodności łącznie z trwałą bezpłodnością. Dotyczy to szczególnie mężczyzn, którzy powinni rozważyć wcześniejsze zabezpieczenia nasienia w odpowiednich bankach. Obserwuje się także przyspieszenie okresu menopauzy i andropauzy.
Okres po wypisaniu z oddziału transplantacyjnego
Regularne wizyty związane z transplantacją będą się odbywać w Poradni Transplantacyjnej (dr n. med. Ewa Karakulska-Prystupiuk, Tel. (22)5991428 lub 5991429). O dokładnych datach zostaną Państwo poinformowani przez lekarza prowadzącego. Podczas tych wizyt będą Państwo pytani m. in. o objawy choroby GvHD. Kontrola będzie też obejmowała ewentualne cechy wskazujące na możliwość nawrotu choroby.
Należy podkreślić, że pomimo udanego przeszczepienia, u niektórych osób choroba będąca przyczyną wykonania przeszczepu może powrócić (tzw. wznowa), nawet jeśli samo przeszczepienie szpiku będzie w pełni udane. Częstość nawrotu jest indywidualnie różna, zależy od czasu trwania choroby, rodzaju zabiegu oraz innych cech biorcy.